Nomina sacra (bentuk tunggal/singular: nomen sacrum) artinya "nama-nama kudus" (bahasa Inggris: "sacred names" dalam bahasa Latin, dan dapat digunakan untuk merujuk tradisi penyingkatan penulisan nama-nama atau gelar-gelar kudus yang sering muncul dalam naskah-naskah Alkitab kuno, dalam bahasa Yunani, bahasa Latin, dan bahasa Koptik. Bruce Metzger dalam bukunya Manuscripts of the Greek Bible membuat daftar 15 ekspresi semacam itu dari naskah-naskah Papirus Yunani: yaitu kata-kata Yunani untuk Allah, Tuhan, Yesus, Kristus, Putra, Roh, Daud, salib, Ibu, Bapa, Israel, Juruselamat, Manusia, Yerusalem, dan sorga. Nama kudus (nomen sacrum) untuk "ibu" baru muncul pada abad ke-4 M,[1] tetapi nama-nama kudus (Nomina Sacra) lain sudah ditemukan dalam naskah-naskah Yunani dari abad ke-1 sampai ke-3 M. Penyingkatan ini diindikasikan dengan tanda garis di atas huruf-huruf singkatan (overline).

Ada perdebatan mengenai hakikat Nomina sacra, apakah merupakan singkatan mempercepat penulisan (shorthand) atau kata-kata yang diberi garis di atasnya ini dianggap bermakna kudus.[2]

IHS atau JHS, "Kristogram" (Christogram) dari Kekristenan Barat

Bermula dari abad ke-1 M (tidak diketahui pasti tarikhnya), nomina sacra sering disingkat dalam inskripsi-inskripsi Kristen, menghasilkan urut-urutan huruf Yunani seperti IH (iota-eta), IC (iota-sigma), atau IHC (iota-eta-sigma) untuk Yesus (dalam bahasa Yunani: Iēsous), serta XC (chi-sigma), XP (chi-ro) dan XPC (chi-rho-sigma) untuk Kristus (dalam bahasa Yunani: χριστος/Christos). Di sini huruf "C" melambangkan bentuk "lunate" untuk huruf Yunani sigma; sigma juga dialih aksarakan dalam abjad Latin melalui bunyinya, menghasilkan IHS dan XPS.[3]

Tradisi ini juga ditemukan dalam naskah-naskah Nubia kuno dan Kiril. Lihat titlo.

Daftar Nomina Sacra bahasa Yunani

sunting
MaknaKata YunaniBentuk subyekBentuk posesif (kata ganti kepunyaan)Bentuk lain
AllahΘεόςΘΣ; θϲΘΥθϲ (=θεόϲ), ΘΥ/θυ (=θεοῦ), ΘΩ/θω (=θεῷ), ΘΝ/θν (=θεόν)[4]
TuhanΚύριοςΚΣΚΥΚΕ, ΚΝ, ΚΩ
YesusἸησοῦςΙΣΙΥΙΝ
Kristus (=Mesias)ΧριστόςΧΣΧΥ
PutraΥἱόςΥΣΥΥ
RohΠνεῦμαΠΝΑΠΝΣΠΝΑ, ΠΝΙ
DaudΔαυὶδΔΑΔ
SalibΣταυρόςΣΤΣΣΤΥϲτροϲ[4]
IbuΜήτηρΜΗΡΜΗΣ
Bunda AllahΘεοτόκοςΘΚΣΘΚΥ
BapaΠατήρΠΗΡΠΡΣ
IsraelἸσραήλΙΗΛ
JuruselamatΣωτήρΣΗΡΣΡΣ
ManusiaἌνθρωποςΑΝΟΣΑΝΟΥ
YerusalemἹερουσαλήμΙΛΗΜ
Sorga/langitΟὐρανόςΟΥΝΟΣΟΥΝΟΥ

Pemakaian dalam naskah

sunting

Berikut ini adalah naskah-naskah Perjanjian Baru bahasa Yunani yang mengandung Nomina Sacra (100 - 300 M)[5]

Naskah Yunani Tarikh penulisan naskah Nomina Sacra yang digunakan
 1 (P. Oxy. 2)
~250
ΙΥ ΙΣ ΧΥ ΥΥ ΚΥ ΠΝΣ
 4 (Suppl. Gr. 1120)
150–225
ΘΣ ΘΥ ΚΥ ΚΣ ΠΝΙ ΠΝΟΣ ΠΝΑ ΧΣ ΙΥ ΙΣ
 5 (P. Oxy. 208 + 1781)
~250
ΙΗΝ ΙΗΣ ΠΡ ΠΡΑ ΠΡΣ ΘΥ
 9 (P. Oxy. 402)
~250
ΘΣ ΧΡΣ
 12 (P. Amherst. 3b)
~285
ΘΣ
 13 (P. Oxy. 657 + PSI 1292)
225–250
ΘΣ ΘΝ ΘΥ ΘΩ ΙΣ ΙΝ ΙΥ ΚΣ ΚΥ
 15 (P. Oxy. 1008)
200–300
ΚΩ ΚΥ ΧΥ ΑΝΩΝ ΑΝΩ ΠΝΑ ΘΝ ΚΜΟΥ
 16 (P. Oxy. 1009)
250–300
ΘΥ ΙΥ ΧΩ
 17 (P. Oxy. 1078)
~300
ΘΩ ΠΝΣ
 18 (P. Oxy. 1079)
250–300
ΙΗ ΧΡ ΘΩ
 20 (P. Oxy. 1171)
200–250
ΠΝΣ ΚΝ ΘΥ
 22 (P. Oxy. 1228)
200–250
ΠΣ ΠΝΑ ΠΡΣ ΠΡΑ ΙΗΣ ΑΝΟΣ
 24 (P. Oxy. 1230)
~300
ΠΝΑ ΘΥ
 27 (P. Oxy. 1395)
200–250
ΘΥ ΚΩ
 28 (P. Oxy. 1596)
255–300
ΙΣ ΙΝ
 29 (P. Oxy. 1597)
200–250
ΘΣ ΘΝ
 30 (P. Oxy. 1598)
200–250
ΚΥ ΚΝ ΘΩ ΙΗΥ
 32 (P. Rylands 5)
150–200
ΘΥ
 35 (PSI 1)
~300
ΚΣ ΚΥ
 37 (P. Mich. Inv. 1570)
~260
ΚΕ ΙΗΣ ΠΝΑ ΙΗΣΥ
 38 (P. Mich. Inv. 1571)
~225
ΧΡΝ ΠΝΑ ΚΥ ΙΗΝ ΙΗΥ ΠΝΤΑ
 39 (P. Oxy. 1780)
200–300
ΠΗΡ ΠΡΑ ΙΗΣ
 40 (P. Heidelberg G. 645)
200–300
ΘΣ ΘΥ ΘΝ ΙΥ ΧΩ ΧΥ
 45 (P. Chester Beatty I)
~250
ΚΕ ΚΣ ΚΝ ΚΥ ΣΡΝΑΙ ΙΗ ΙΥ ΙΗΣ ΠΡ ΠΡΣ ΠΡΑ ΠΡΙ ΘΥ
ΘΝ ΘΩ ΘΣ ΠΝΙ ΠΝΣ ΠΝΑ ΥΝ ΥΕ ΥΣ ΥΩ ΣΡΝ ΧΡ
 46 (P. Chester Beatty II
+ P. Mich. Inv. 6238)
175–225
ΚΕ ΚΝ ΚΥ ΚΩ ΚΣ ΧΡΩ ΧΡΥ ΧΡΝ ΧΝ ΧΣ ΧΩ ΧΥ ΧΡΣ ΙΗΥ ΙΗΝ ΙΗΣ ΘΩ ΘΥ ΘΝ ΘΣ

ΠΝΑ ΠΝΙ ΠΝΣ ΥΙΥ ΥΙΝ ΥΙΣ ΥΝ ΣΤΡΕΣ ΣΤΡΝ ΣΤΡΩ ΣΤΡΟΣ ΣΤΡΟΥ ΕΣΤΡΟΝ ΕΣΤΡΑΙ

ΕΣΤΑΝ ΣΤΟΥ ΑΙΜΑ ΑΝΟΥ ΑΝΟΝ ΑΝΟΣ ΑΝΩΝ ΑΝΟΙΣ ΠΡΙ ΠΗΡ ΠΡΑ ΠΡΣ ΙΥ

 47 (P. Chester Beatty III)
200–300
ΘΥ ΘΣ ΘΝ ΘΩ ΑΘΝ ΚΣ ΚΕ ΚΥ ΕΣΤΡΩ ΠΝΑ ΧΥ ΠΡΣ
 48 (PSI 1165)
200–300
ΥΣ
 49 (P. Yale 415 + 531)
200–300
ΚΩ ΘΥ ΘΣ ΙΥ ΠΝ ΧΣ ΧΥ ΧΩ
 50 (P. Yal 1543)
~300
ΙΛΗΜ ΠΝΑ ΑΝΟΣ ΘΣ ΘΥ
 53 (P. Mich. inv. 6652)
~250
ΠΡΣ ΙΗΣ ΠΕΡ ΚΝ
 64 (Gr. 17)
~150
ΙΣ
 65 (PSI XIV 1373)
~250
ΧΥ ΘΣ
 66 (P. Bodmer II +
Inv. Nr. 4274/4298
150–200
ΚΣ ΚΥ ΚΕ ΘΣ ΘΝ ΘΥ ΘΩ ΙΣ ΙΝ ΙΥ ΧΣ ΧΝ ΧΝ ΥΣ ΥΝ ΥΩ ΠΝΑ ΠΝΙ ΠΝΣ

ΠΗΡ ΠΡΑ ΠΡΣ ΠΡΙ ΠΕΡ ΠΡΕΣ ΑΝΟΣ ΑΝΟΝ ΑΝΟΥ ΑΝΩΝ ΑΝΩ ΑΝΟΙΣ ΑΝΟΥΣ

ΣΡΩ ΣΡΟΝ ΣΡΟΥ ΣΡΘΗ ΣΡΑΤΕ ΣΡΩΣΩ ΕΣΡΑΝ ΕΣΡΘΗ

 69 (P. Oxy. 2383)
~200
ΙΗΝ
 70 (P. Oxy. 2384 +
PSI Inv. CNR 419, 420)
250–300
ΥΝ ΙΣ ΠΗΡ
 72 (P. Bodmer VII and VIII)
200–300
ΙΥ ΙΗΥ ΙΗΝ ΧΡΥ ΧΡΝ ΧΡΣ ΧΡΩ ΘΥ ΘΣ ΘΝ ΘΩ ΠΡΣ ΠΑΡ ΠΤΡΑ ΠΡΙ ΠΝΣ

ΠΝΑ ΠΝΑΙ ΠΝΙ ΠΝΤΙ ΚΥ ΚΣ ΚΝ ΚΩ ΑΝΟΙ

 75 (P. Bodmer XIV and XV)
175–225
ΙΣ ΙΗΣ ΙΥ ΙΗΥ ΙΝ ΙΗΝ ΘΣ ΘΝ ΘΥ ΘΩ ΚΣ ΚΝ ΚΥ ΚΩ ΚΕ ΧΣ ΧΝ ΧΥ

ΠΝΑ ΠΝΣ ΠΝΙ ΠΝΟΣ ΠΝΤΑ ΠΝΑΣΙ ΠΝΑΤΩΝ ΠΡΣ ΠΗΡ ΠΡΑ ΠΡΙ ΠΡΟΣ ΠΡ

ΥΣ ΥΝ ΥΥ ΙΗΛ ΙΛΗΜ ΣΡΟΝ ΣΤΡΟΝ ΣΡΩΘΗΝΑΙ

ΑΝΟΣ ΑΝΟΝ ΑΝΟΥ ΑΝΟΙ ΑΝΩΝ ΑΝΩ ΑΝΟΥΣ ΑΝΟΙΣ ΑΝΕ

 78 (P. Oxy 2684)
250–300
ΚΝ ΙΗΝ ΙΗΝ ΧΡΝ
 90 (P. Oxy 3523)
150–200
ΙΗΣ
 91 (P. Mil. Vogl. Inv. 1224 + P. Macquarie Inv. 360)
~250
ΘΥ ΘΣ ΠΡΣ ΧΡΝ ΙΗΝ
 92 (P. Narmuthis 69.39a + 69.229a)
~300
ΧΡΩ ΚΥ ΘΥ
 100 (P. Oxy 4449)
~300
ΚΥ ΚΣ
 101 (P. Oxy 4401)
200–300
ΥΣ ΠΝΑ ΠΝΙ
 106 (P. Oxy 4445)
200–250
ΠΝΑ ΠΝΙ ΧΡΣ ΙΗΝ ΙΗΣ
 108 (P. Oxy 4447)
175–225
ΙΗΣ ΙΗΝ
 110 (P. Oxy. 4494)
~300
ΚΣ
 111 (P. Oxy 4495)
200–250
ΙΗΥ
 113 (P. Oxy. 4497)
200–250
ΠΝΙ
 114 (P. Oxy. 4498)
200–250
ΘΣ
 115 (P. Oxy. 4499)
225–275
ΙΗΛ ΑΥΤΟΥ ΠΡΣ ΘΩ ΘΥ ΑΝΩΝ ΠΝΑ ΟΥΝΟΥ ΟΥΝΟΝ ΚΥ ΘΝ ΑΝΟΥ ΟΥΝΩ
 121 (P. Oxy. 4805)
~250
ΙΣ ΜΗΙ
0162 (P. Oxy 847)
~300
ΙΗΣ ΙΣ ΠΡΣ
0171 (PSI 2.124)
~300
ΚΣ ΙΗΣ
0189 (P. Berlin 11765)
~200
ΑΝΟΣ ΠΝΑ ΚΥ ΚΩ ΙΛΗΜ ΘΩ ΙΣΗΛ
0220 (MS 113)
~300
ΚΝ ΙΥ ΙΝ ΧΥ ΘΥ

Referensi

sunting
  1. ^ Text of the Earliest New Testament Greek Manuscripts - Philip Comfort and David Barett (1999) pp.34-35
  2. ^ Institute for Religious Research: The Tetragrammaton and the Christian Greek Scriptures, Appendix K: Nomina SacraPDF (28.1 KiB)
  3. ^ David Trobisch, Die Endredaktion des Neuen Testaments, NTOA 31 (Goettingen 1996), 16-31
  4. ^ a b Nomina sacra dalam P46
  5. ^ Semua Nomina Sacra dan tarikh penulisan naskah diambil dari Text of the Earliest New Testament Greek Manuscripts - Philip Comfort dan David Barett (1999)

Pustaka tambahan

sunting
  • Bruce M. Metzger. Manuscripts of the Greek Bible (1981).
  • Philip Comfort and David Barett. Text of the Earliest New Testament Greek Manuscripts (1999).
  • A.H.R.E. Paap, Nomina Sacra in the Greek Papyri of the First Five Centuries, Papyrologica Lugduno-Batava VIII (Leiden 1959).
  • Philip Comfort, Encountering the Manuscripts: An Introduction to New Testament Paleography and Textual Criticism, Broadman & Holman Publishers, 2005, pp. 199–253.
  • Larry W. Hurtado, The Earliest Christian Artifacts: Manuscripts and Christian Origins, Cambridge 2006, pp. 95–134.
  • Don C. Barker, "P.Lond.Lit. 207 and the origin of the nomina sacra: a tentative proposal", Studia Humaniora Tartuensia 8.A.2, 2007, 1–14.