Bahasa Katingan
bahasa Austronesia yang dituturkan di Kalimantan, Indonesia
Bahasa Katingan atau Bahasa Dayak Katingan adalah bahasa yang dituturkan oleh Suku Dayak Katingan yang tinggal di sepanjang aliran Sungai Katingan, Kabupaten Katingan. Menurut sensus tahun 1990-an jumlah penutur Bahasa Katingan sekitar 35.000 penutur.[1]
Bahasa Katingan | |||||
---|---|---|---|---|---|
Pengucapan | Ba.ha.sa Ka.ti.ngan | ||||
Dituturkan di | |||||
Wilayah | |||||
Penutur | Sekitar 35.000 (1990-an)[1] | ||||
Aksara Latin | |||||
Kode bahasa | |||||
ISO 639-1 | - | ||||
ISO 639-2 | kxg | ||||
ISO 639-3 | kxg | ||||
Glottolog | kati1278 [3] | ||||
IETF | kxg | ||||
![]() | |||||
Fonologi
suntingTata bahasa
suntingBahasa Indonesia | Bahasa Katingan |
---|---|
abu | kawu' |
air | danum |
akar | uhat |
aku | yaku' |
alir (me) | badehes |
ambil | ngindu |
anak | ingam |
angin | riwut |
anjing | asu |
apa | narai |
api | apoi/apoy |
apung | lapang, kakapus, lembut |
asap | asep |
atas | nambu' |
awan | baon andau |
ayam | manuk |
babi | urak |
bambu | puring |
bangau | bangau |
bangun | misik |
barat | pembelep |
bawah | penda/ngiwa' |
berani | bahanyi |
beras | behas |
berhenti | tende' |
bersih | barasih |
besi | sanaman |
bibir | mulut |
bodoh | humung, dungu, bureng |
buang | nganan |
buka | nguap |
bukit | bukit |
buluh | humbang |
buta | bawute' |
bagaimana | en arak, en arake, enarak, enarake |
baik | lamus, sipan |
bakar | mapoy |
balik | ngindah |
banyak | are’ |
bapak | apang, yapang, nyapang |
baring | meter |
baru | taheta |
basah | bisa |
batu | batu |
beberapa | pire' |
belah (me) | nising |
benar | boa/buah |
benih | latang, benyi, paung |
bengkak | kembang |
berenang | hanangui |
berjalan | nanjung |
berat | bebehat |
beri | nenga |
besar | hae' |
bilamana | pea |
binatang | metu' |
bintang | bintang/bitang |
buah | bua |
bukan | beken |
bulan | bulan |
bulu | bulu |
bunga | kambang/bunge |
bunuh | munu' |
buru (ber) | manekek |
buruk | buruk |
burung | burung |
busuk | buruk |
cacing | lukeng |
cepat | capat |
cium | nyium |
cuci | manuku |
daging | daging |
dan | tutang |
danau | tasik |
darah | daha' |
darat | ndae' |
dayung | dayung |
delapan | hanya' |
di luar | hunjuh luar |
di sana | nangguh nganing |
datang | dumah |
dari | bara |
daun | dawen |
debu | kawu' |
dekat | dani |
desa | lewu' |
dengan | dengan |
dengar | hening |
di dalam | suang |
di, pada | nanggu |
di mana | ngasuey |
dingin | sadingen |
diri (ber) | mendeng |
di sini | nanggu situh |
di situ | nganih/ie'/siye'/ngasiye' |
dorong | nucu' |
dua | due |
duduk | munduk |
ekor | ikuh |
empat | ‘epat |
emas | amas/bulau |
enau | hanau/hambiye' |
engkau | ikaw |
gali | ngali |
gantung | nakuak |
garam | uyah |
garuk | manggayu' |
gemuk | seput |
gigi | kasinge' |
gigit | makit |
gosok | gosok |
gunung | bukit |
hantam | jera', nera', njera' |
hapus | lepah |
hati | atei |
hidung | urung |
hidup | belum |
hijau | bahijaw |
hisap | nyi'ip |
hitam | babilem |
hitung | ninggap |
hiu | hiu |
hujan | ucan |
hutan | parak kayu/parakayu |
ia | iye/ie |
ibu | umay/umai |
ikan | laok/lauk |
ikat | meteng |
ingat | inat |
istri | sawey/sawan |
ini | tuh/jie |
itu | je/janih |
jahit | nyajahit/jahit |
jalan | nanjung |
jagung | jaun |
jantung | jantung |
jari | tinjuk |
jauh | kecau |
kabut | kaput/kapot |
kaki | pai' |
kalau | amun |
kami | ikei |
kamu | ketun |
kampung | lewu' |
kalian | kame' |
kalian berdua | mere' |
kail | pesi' |
kanan | gatau' |
kata (ber) | hapander/pander |
kecil | anak |
kelahi (ber) | kalahi |
kepala | takuluk/kuluk |
kering | teah/keang |
kiri | sambil |
kasar | kasar |
kapak | kapak |
keringat | hebes, bebes |
kurus | barikang |
kotor | belikek/balike' |
kuku | silut |
kulit | upak |
kuning | bahenda |
kutu | guti' |
laba-laba | bakang |
ladang | tana, ladang kecil tapoy |
lalat | langau |
lama | tahi |
lambat | barimet |
langau | langau |
layar | layar |
lepas | lapas |
lontar | pedak |
lupa | talingow |
lain | beken |
langit | langit |
laut | laut |
lebar | lumbah |
leher | uyat |
lelaki | hatue |
lempar | medak |
licin | malisen |
lidah | jela |
lihat | napayah |
lima | lime |
ludah | luca |
lurus | bucur |
lutut | tuut/utu |
mabuk | busaw |
mentimun | tatimun |
musim hujan | wayah panucan |
musim panas | wayah pandang |
main | main |
makan | kuman |
malam | hamalem |
mana | kueh |
mata | matei |
matahari | maten andaw |
mati | matei |
merah | bahandang |
mereka | luse' |
mencuci baju | bapukan |
mencuci piring | bapenyau |
minum | mihup |
mulut | mulut |
muntah | manuta' |
naik | naker |
nyamuk | nyamuk |
nyiur | enyuh |
nama | narai |
napas | tahaseng |
nyanyi | pantun |
orang | ulun |
pahit | pekak |
panah | panah |
pandan | kacang |
panggil | ngahaw |
parit | parit |
penyu | bajuku' |
perahu | jukung/bakis |
pergi | tulak |
perisai | talawang |
pintar | harati/pintar |
pisang | pisang |
putus | bahetu' |
panas | balasut |
panjang | panjang |
pasir | baras |
pegang | natut |
pendek | pandak |
peras | hames |
perempuan | bawi' |
perut | elem |
pikir | pikir, tiruk |
pohon | batang |
potong | netek |
punggung | kahang |
pusar | puser |
putih | baputi' |
rambut | balaw |
ratus (se) | ratus -> saratus |
ribu (se) | kuyan -> sakuyan |
ringan | mahiyan |
rumah | pasah |
rusa | bacang |
rumput | uru |
satu | ice |
sakit | pehe' |
salah | sala' |
sana | kanih |
selam (me) | neser -> maneser |
sembilan | jalatien, tien |
sepuluh | sapulu' |
sayap | palapas |
sedikit | isut |
siang | handaw |
siapa | ewei |
sini | situh |
sempit | seke' |
semua | urase |
suami | bana |
sudah | jari' |
sungai | sungey |
tajam | banyihi/lancip balunyik |
tahu | tawey |
tahun | nyelu |
takut | mikeh |
tali | tali |
tanam | ngimbul |
tadi | endaw |
tanduk | tanduk |
tebal | kapal |
tebu | tewu |
telur kutu | lias |
tempat | ukan |
terima | narima |
tiang | jehi' |
tikus | balawaw |
tumur | pambelum |
tombak | lunju' |
tuba | tuwe |
tujuh | uju/ucu |
tuli | barengen/baringin |
turun | muhun |
tusuk | newek |
tanah | petak |
tangan | lenge' |
tarik | nunda'/nicit |
tetapi | tapi' |
telinga | pinding |
telur | kate' |
terbang | tarawang |
tertawa | tatawe' |
tetek | tusu' |
tidak | dia' |
tidur | tiruh |
tiga | telu' |
tikam | nyuduk |
tipis | banipis |
tiup | himbun |
tongkat | tuket |
tua | bakas |
tulang | tulang |
tumpul | bakacil |
ular | handipe' |
usus | tanae' |
ubi | uwi' |
udang | undang |
Bilangan
suntingBahasa Indonesia | Bahasa Katingan |
---|---|
satu | ice' |
dua | due' |
tiga | telu' |
empat | 'epat |
lima | lime' |
enam | jahawen |
tujuh | uju/ucu |
delapan | hanya' |
sembilan | jalatien/tien |
sepuluh | sepulu |
sebelas | ice' belas |
dua puluh | due' puluh |
tiga puluh | telu' puluh |
empat puluh | 'epat puluh |
lima puluh | lime' puluh |
enam puluh | jahawen puluh |
tujuh puluh | uju/ucu puluh |
delapan puluh | hanya' puluh |
sembilan puluh | tien puluh |
seratus | saratus |
seribu | sekuyan |
sejuta/satu juta | sajuta/ice' juta |
satu miliar | ice' milyar |
satu triliun | ice' triliun |
Perbandingan Bahasa Katingan, Ngaju, Bakumpai, Indonesia, dan Inggris
suntingPerbandingan kosakata antara Bahasa Katingan, Bakumpai, Ngaju, Indonesia, dan Inggris adalah sebagai berikut.
Katingan | Ngaju | Bakumpai | Indonesia | Inggris |
---|---|---|---|---|
dia | dia | jida | tidak | no |
beken | beken | beken | bukan | not |
pai | pai | pai | kaki | foot/leg |
ice | ije | ije | satu | one |
kueh | kueh | kueh | mana | which/where |
bara kueh | bara kueh | si-kueh | dari mana | where from |
situh | hetuh | hituh | sini | here |
nanggu situh | intu hetuh | si-hituh | di sini | here |
bara | bara | bara | dari | from |
kecau/kecaw | kejau/kejaw | kejaw | jauh | far |
dani | tukep | tukep/parak | dekat | near |
pasah | huma | huma | rumah | house/home |
kuman/kinan | kuman/kinan | kuman | makan | eat |
mihup | mihop | mihup | minum | drink |
lewu | lewu | lebu | desa/kampung | village |
bapukan | bapukan | batatapas | mencuci pakaian | to wash clothes |
ucan | ujan | ujan | hujan | rain |
luse | ewen | awen | mereka | they/their/them |
hiam/hiam mare | jatun | jatun | tidak ada/tiada | nothing |
Bahasa serumpun
suntingKatingan |
Sampit/Ba'amang |
Kahayan |
Bakumpai |
Ngaju/Kapuas |
Indonesia |
dia | bare | dia | jida | dia | tidak |
beken | lain | beken | beken | beken | bukan |
pai | pai | pai | pai | pai | kaki |
Referensi
sunting- ^ a b "Bahasa Katingan". warisan budaya — Kemdikbud. 2011. Diarsipkan dari versi asli tanggal 8 September 2024. Diakses tanggal 23 Januari 2025.
- ^ a b "Bahasa Dayak Katingan". word-dialect.blogspot.com. Diakses tanggal 2024-09-08.
- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, ed. (2023). "Katingan". Glottolog 4.8. Jena, Jerman: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ^ "Lampiran:Kamus bahasa Indonesia – bahasa Katingan". Wikikamus bahasa Indonesia. 2024-08-27.